Nintendoren inguruko azken "polemika"ri ekin aurretik, ikus dezagun pertsona batzuk Mario Etxearekin bat egiten dutenaren ikuspegi laburra. Lehenik eta behin, Nintendok parte hartu zuen abenduaren 4tik 5era ospatuko zen The Big House Super Smash Bros. txapelketa bertan behera uzteko. Arrazoia? Txapelketaren antolatzaileek The Big House 2020 lineako esperientzia batera pasatzea erabaki zuten mundu osoan ezarri diren berrogei-agindu ezberdinei dagokienez. Lineako lehiaketa baterako trantsizio hori errazteko, antolatzaileek Slippi izeneko sare-kode bat erabiltzea erabaki zuten jolasteko. Super Smash Bros buruz buru sarean. Hona hemen arazoa: Slippi ez dago Nintendo-ren zigorra, ezta afiliatua ere, eta, beraz, konpainiak The Big House-ren planak kendu zituen.
— Etxe handia (@TheBigHouseSSB) Azaroaren 19, 2020
Aurrera, Alex "CptnAlex" Blake izeneko diseinatzaile batek 10,000 dolar baino gehiago bildu zituen Desmond "Etika" Amofah YouTubeko pertsonaia hil izanaren omenez egindako ongintzazko ekimen batean, zoritxarrez bere bizitza kendu zuen 2019an. Blake-k ordezko Joy-Con karkasak diseinatu zituen. bere Etsy dendaren bidez saltzen zuela, bakoitzak "Joycon Boyz" izena eta Switch logotipoa zituela. Blake-k dagoeneko 300 unitate saltzea lortu zuen arren, azkenean 200 baztertu egin behar izan ziren Nintendo-k diseinatzaileari eteteko agindua bidali zuenean marka komertziala hausteagatik.
Lehen kanpainak ez zuen arrakastarik izan.
Bigarren kanpaina arrakastatsua izan zen.
Joycons-en gainerako stockak nire Etsy salgai zeuden iaztik.
Nintendo-k eten bat bidali zidan irailaren amaieran.
Hona hemen nire argazki bat gehiago saldu ezin ditudan maskor guztien edukiontzi batekin pic.twitter.com/ytdWzObh9x
— CptnAlex (@Cptn_Alex) Abenduaren 7, 2020
Azkenik, Nintendo kentzeko oharrak bidaltzen hasi da YouTube-ko hainbat kanaletara Nintendoren hainbat jokotako musika erabiltzen ari direnak, berriro ere konpainiaren marka-eskubideak urratuz. Sare sozialen plataformetan izandako oihua negatiboa izan da Nintendoren aurrean, eta askok zale eta eduki sortzaileekin gaizki jokatzen duten konpainiak gaitzetsi dute.
Horrekin, denok harrapatuta gaude zale hauen atsekabearen atzean dagoen “zergatik”-n, beraz, orain pauso bat eman dezagun. Nintendok egin dituen ekintza hauek guztiak gai beraren inguruan dira: markaren urraketa. Jabetza intelektuala gauza handia da. Jendeak gogor lan egiten du ideiak garatzeko, asmakizun bat, superheroi bat, telesaio bat edo sorkuntza izan daitekeen edozein dela ere, eta, aldi berean, ekoitzitako gauzaren legezko kontrolpean egotea espero du. Nintendo ia pertsona bat den arren —korporazio multinazional bat da, azken finean—, konpainiak garatutako IP puntuazio metatuak bere jabetzakoak dira. Super Mario eta The Legend of Zelda ez daude royalty-free. Milioika lagunek Nintendoren sorkuntzak gurtzen dituztela zalantzazkoa da, baina serie bat maitatzeak ez du Creative Commons-en aktibo bihurtzen.
Hor hasten da sarean jendearen haserre asko zentzugabe bihurtzen. Estatu Batuetan, eskubide bidezko erabilera izeneko doktrina legal bat dago, copyrightdun materialak erabiltzeko aukera ematen duena. Erabilera, orokorrean, helburu "eraldatzaileetarako" gisa definitzen da; irakaskuntza, parodia, kritika eta antzeko beste aplikazio mota batzuk, oro har, bidezko erabileratzat hartzen dira egile-eskubideen legearen arabera. Zer ez da bidezko erabilera? Beno, zure abokatuaren araberakoa da batzuetan, baina normalean YouTube-ra joan eta bideo-joko baten soinu-banda osoa kargatzen baduzu, edo bideo-joko serie batean sarrera berri bat sortzen baduzu, edo Joy-Con erabiltzen duten Joy-Con maskorrak fabrikatzen badituzu. Marka eta izena, legeak egile eskubideen urraketa gisa ikusiko du.
Horietako batzuk askok ile zatiketa gisa hautematen dute. Izan ere, batzuetan hori gertatzen da, urtero milioika dolar gastatzen baitira auzietan eskubidea nork duen egile eskubidedun material baten erabilera zehatzaren arabera. Zale batzuentzat, badirudi Nintendo bezalako enpresek ukabilka egiten ari direla, edo bere pisua botatzen ari direla, uzteko aginduak bidaltzean. Zer kalte du soinu-banda sarean jartzeak? Zergatik gelditu norbaitek ongintzarako dirua biltzea? Horiek guztiak galdera zilegiak dira, baina Nintendo eta beste hainbat eta hainbat IP eskubideen jabeek beren legezko muskulua malgutzeko aukeratzen duten arrazoiak ugariak dira eta ezer gutxi hartu behar da.
Blake-ren Joy-Con maskolen kasuan, pentsa liteke Etika ohoratzeko eta ongintzarako funtsak biltzen saiatzeko zerbait lantzeak nahikoa ondo uztea komeni dela. Hala ere, askok bistatik galtzen ari direna da praktikan egoerak Nintendo bezalako konpainia batek neurtu behar dituen zorra asko dituela. Elkartearen errua dilema handia den garaia da. Bigarren Blake-k (hipotetikoki) iraintzeko zerbait egin behar zuen, Nintendo bat-batean ur beroan dago ustez bere iritziak onartzen zituelako... Joy-Con shell batzuk onartu izana baino beste arrazoirik gabe. Benetako erruak ez du axola 2020an; axola duena da Twitterren haserre dauden jende mordo batek erruduntasuna deklaratu izana. Adibide honetaz gain, beste arrisku asko ere kontuan hartu behar dira. Esate baterako, zaleek maskorrak beraiek (haien diseinua, kalitatea, etab.) kexa bat izango balute, ez luke axola Nintendo-k benetan fabrikatu ez izana; konpainiaren bezeroarentzako arreta-zerbitzuko langileek kexa amaigabeak jasoko lituzkete. Egile-eskubideen legea betearaztea arrazoirik gabekoa saihestea bezainbeste da IP jabearen eskubideak ezartzea.
Gainera, beharrezkoa da pauso bat eman eta ulertzea Super Mario, Metroid, Animal Crossing eta Nintendoren jabe diren beste guztiak bezalako markek mundu osoko zaleek gurtzen dituzten arren, inork ez duela eskubiderik. Ez ezazu begiratu 1980ko eta 90eko hamarkadetako Bill Wattersonen Calvin & Hobbes egunkariko zerrendatik hau hobeto ulertzeko. Watterson gaiztoa da bere komikia edozein motatako salgai bihurtzeari uko egiteagatik. Ez egutegirik, ez jostailurik, ez pelutxerik—Wattersonek iltze eta hortz borrokatu zuen egunkarien sindikatuarekin Calvin & Hobbes komiki-tira eta liburu-bilduma baino beste ezer izan ez zedin. Ikusmenari eusteko zerrendarik ez zuela berriro marrazten mehatxatzera iritsi zen. Azken finean, Wattersonen nahiak bete ziren eta gaur egun ez dago Calvin & Hobbes-en legezko salgairik. Zaleek Calvin & Hobbesekiko mirespena besterik ez dute, baina horrek ez du inoiz ezeztatuko edo gaindituko Wattersoni bere IP-arekin bere bidea egitea.
Ez nazazu gaizki ulertu, gauza honek benetan txarto egin dezake. Etika Joy-Con-en kasuan, benetan sentitzen ditut Blake eta jada saldu ezin dituen 200 unitateak. Ez da korporazio bat eta ziur asko diru eta esfortzu asko kostatu zitzaion maskorrak egitea. Are gehiago, bere asmoak bertutetsuak dira. Hala ere, sinpatia dudanez, munduak oso zaila egiten du norberaren eskubideak kudeatzeko zuhurra baino ez izatea. Eman jendeari hazbete bat eta kilometro bat hartuko du. Aldi berean, ordea, Nintendo edo bere IP babestea erabakitzen duen beste edozein sortzaile onartzen dudanez, nolabait Nintendo zentzugabea izan daitekeela ere uste dut.
Horren adibide bikaina da YouTube-ko Nintendo jokoen soinu-bandak kentzeko aginduak. Nintendok ez du ibilbiderik onena jokoak kontserbatzeko ahaleginetan laguntzeko orduan. Ezin konta ahala joko klasiko eta haien musikak zahartzeari eta, batez ere, denborak aurrera egin ahala, hilzorian dauden kontsolak dira. YouTube-k aukera ematen die jendeari software pieza hauek etorkizuneko belaunaldientzat gordetzea, gero eta zailagoa den ekintza hori, joko eta sistema zahar horiek piztea ere gero eta zailagoa den heinean. Nintendok parte hartu nahi badu eta norbaitek musika dirua irabaztea eragotzi nahi badu, ziur, hori onartzen dut, ez da YouTuberren sorkuntza. Hala ere, erabat kentzea alferrikakoa dirudi.
Ez dut uste elkarren arteko esklusiboa izan behar duenik IP eskubideak babestea, eta, aldi berean, arretaz neurtutako sarbide-maila bat ahalbidetzen du, non egoera erraz ikusi eta kontrola daitekeen. Jokalariak babestea, homebrew jokoak eta modak ahalbidetzea: hemen da Nintendoren erresistentzia uler dezakedana, oso zaila eta garestia bihurtzen baita aurrerantzean nolabait arazotsuak izan daitezkeen pertsona eta proiektu ugariren jarraipena eta jarraipena egitea. YouTube soinu-bandak bezalako gauza sinpleak, ordea, badirudi askoz errazago jaso daitezkeela eta ez dutela egiaztatzen dudan mehatxu potentzial mailarik erakusten. Utzi zaleei mugimendua egiteko lekua erraza eta iraunkorra den.
Irmoago jaisten naizen sare sozialetako erabiltzaile askorentzat ezarri den jendetza mentalitatearen aurka dudan erresistentzian dago. Edonork egin behar duen ideia sarean sarean jartzea da, jende mordoa Twitterren oihuka jartzea eta berehala lortuko dute. Sare sozialek aldaketa positiboak eta beharrezko matxinada sustatu ditzakete, baina pentsamendu irrazionalaren ibilgailu bat ere bihurtu da, gatazkak saihesteko beste arrazoirik gabe laztu eta babesteko. Batzuetan, eskaera baten erantzuna "ez" da. Ikasgaia da, nire ustez, batzuek bere burua ezagutzen hasi behar dutela. Nintendo-k gehiago egin beharko luke bere IP-aren alderdietara zentzuzko sarbidea emateko? Horren atzean sar naiteke. Atzetik ezin dudana edozertarako eskubidea duela uste duen “eskariaren belaunaldia” da. Bi polo hauen arteko oreka egokia aurkitzea funtsezkoa da sare sozialek gizarteak garatzen ditugun eztabaida eta eztabaida guztietan hedatzen jarraitzen baitute. Nintendok hobeto egin dezake, baina zaleek beren itxaropenak ere ondu behar dituzte.
